آموزش همگانی به آموزش قبل از مدرسه، آموزش ابتدایی و آموزش متوسطه تقسیم کرد. دوره متوسطه در کشور ایران، متشکل از دوره اول و دوم است(هرکدام شامل سه سال که پس از دوره شش ساله ابتدایی است). دوره اول شامل سه پایه هفتم، هشتم و نهم است و در دوره دوم پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم را داریم.
انتهای دوره متوسطه به جوانی می انجامد و طیف وسیعی را شامل می‌شود که به علت وضع اجتماعی، زیستی، و روانی دانش آموز برهه‌ای حساس و مهم درزندگی هر شخص است. در این دوره بسیاری از برنامه های آینده پایه گذاری می‌شود.
در دوره متوسطه که بیشتر استعداد های نوجوان بروز می کند، اوج یادگیری است و باید تمرکز و استعداد خود را به کار ببرد تا انتخاب درستی در زمینه درسی و پس از آن شغلی داشته باشد.
در ادامه به تعدادی از مولفه‌های مهم این دوره اشاره می‌شود و پس از آن، انواع و اهداف هر کدام از دوره های متوسطه بیان می‌شود.
وصله آموزش ابتدایی به آموزش عالی
از نظر مبانی فلسفی، زیستی و اجتماعی باید بین آنچه دانش آموز در دوره ابتدایی می آموزد و آنچه به صورت تخصصی و حرفه‌ای در آموزش عالی یاد می‌گیرد، پلی برقرار شود تا دانش آموز خود را از دنیای کودکانه به واقعیت حال حاضر جهان برساند که این وظیفه خطیر، به عهده دوره متوسطه است. نه فقط در بهترین مدارس متوسطه مشهد، بلکه در تمام مدارس متوسطه باید به‌خوبی انجام شود. از این جهت هرگونه اخلال در این دوره، باعث بروز صدمات جدی به زندگی فرد در زمینه های مختلف می‌شود.
شکل گیری شخصیت
با توجه به این که دغدغه صاحب‌نظران تعلیم و تربیت بر روی دوره متوسطه است، به تدریج با تربیت درست که در راستای استقلال شخصیت فرد است، شکل گیری مشخصات فردی دانش آموز شروع می‌شود و می‌توان با همت در نحوه اجرای این دوره و محتوای آموزشی آن نسلی را پرورش داد که آینده روشنی را برای خود و کشور بسازد.
تاثیر باطنی و ظاهری معلم در بهترین مدارس دوره دوم مشهد، به اندازه والدین اگر نباشد، کمتر نیست. مواردی مشاهده شده اند که نشان می‌دهند نفوذ کلام معلم در این دوره بسیار زیاد است.
سنگینی محتوای درسی
هر آنچه که در دوره متوسطه در هرکدام از رشته های نظری، فنی و حرفه ای و کارو دانش آموزش داده می‌شود باید پیش زمینه تحصیل در رشته‌های مختلف دانشگاهی باشد. بنا بر گستردگی رشته های دانشگاهی، مطالب مطروحه در دوره متوسطه بسیار گسترده است و باعث بروز چالش های بسیاری برای دانش‌آموزان در سراسر کشور می‌شود الاالخصوص در بهترین مدرسه پسرانه ناحیه ۶ مشهد !
در همین حال اگر یک دانش‌آموز، نارسایی در یک زمینه تحصیلی داشته باشد، با زحمت بسیار و اختصاص زمان زیاد، می‌تواند این مشکل را حل کند. این در حالیست که گزارش های ارائه شده حاکی از افت شدید دانش آموزان به علت سنگینی محتوا در دوره متوسطه است. مانند افت معدل در ابتدای ورود به متوسطه اول، یعنی پایه هفتم که اکثر دانش‌آموزان آن‌را تجربه می‌کنند.
برای حل این مشکل و مطالعه موثر، این مقاله را بخوانید.
دوره چالش دانش‌آموز_خانواده
یکی از بحث هایی که در سند تحول بنیادین هم بدان توجه بسیار شده است، شکل گیری هویت فردی و اجتماعی دانش آموز است که قسمت اعظم آن در دوره متوسطه رخ می‌دهد. در حال حاضر شکاف نسبتا عمیقی بین خانواده و فرزندان به وجود آمده است. والدین و فرزندان در زمینه هایی حرف یکدیگر را نمی‌فهمند و همین امر باعث افزایش خطرات در راستای تعلیم و تربیت نوجوان است.
در دوره متوسطه تاکید خاصی برای برقراری رابطه حسنه بین دانش آموزو خانواده، اللخصوص در بحث تربیتی شده است که در نوبه خود، باعث ایجاد رابطه مناسب بین دانش‌آموز و مدرسه می‌شود.
انواع مدارس دوره متوسطه
مدارس دولتی متوسطه
به آن دسته از مدارس متوسطه گفته می‌شود که کلیه افعال آموزشی، پرورشی، مالی و اداری توسط دولت و ارگان های دولتی انجام می‌شود. حدود ۷۰ درصد مدارس متوسطه را این طیف تشکیل داده‌اند.
مدارس دولتی عادی متوسطه
این دسته از مدارس به گروه های زیر تقسیم می‌شوند.
مدارس متوسطه دولتی عادی نظری (دبیرستان)
مدارسی که کلیه امور آموزشی، پرورشی، مالی و اداری تحت نظر دولت است. هدف این مدارس، شناخت دانش آموزان و هدایت (هدایت تحصیلی) به مسیرهای تحصیلی مورد نظر به منظور آشنایی و آمادگی برای ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر، یعنی دانشگاه است.
مدارس کار و دانش
مدارسی که درکنار تدریس دروس عمومی، به تربیت نیروی انسانی در سطوح ماهر و نیمه ماهر می‌پردازد تا دانش‌آموز به عنوان استادکار و سرپرست برای قسمت های مختلف صنعت، خدمات و کشاورزی برای ادامه تحصیل در رشته های علمی و کاربردی هدایت شود.
مدارس فنی حرفه ای
مدارسی که در کنار تدریس دروس عمومی، به ایجاد علاقه و آمادگی نسبی برای ادامه تحصیل در رشته های علمی و کاربردی می‌پردازد. این مدارس تشابه نسبی با مدارس کار و دانش دارند.
مدارس متوسطه استثنائی
به مدارس متوسطه‌ای اطلاق می‌شود که خدمات آموزشی خاصی را برای دانش‌آموزان دارای محدودیت‌های بینایی، شنوایی، ذهنی و در حالت کلی ناسازگار با شرایط عادی جامعه هستند، ارائه می‌دهند. هدف این طیف از مدارس، آموزش راهبرد های سازگارانه به دانش‌آموزان استثنائی است تا بتوانند با وجود محدودیت های مختلف، خود را با شرایط جامعه وقف دهند و امکان ورود به اجتماع و بازار کار را داشته باشند.
مدارس متوسطه استعدادهای درخشان(تیزهوشان)
در هر جامعه‌ای، اقلیتی وجود دارد که از نظر هوش و استعداد خدادادی بالاتر از عموم جامعه هستند. مدارس استعدادهای درخشان، به مجموعه مدارسی گفته می‌شود که دارای دانش آموزانی هستند که از هوش و استعداد بالاتری از احاد جامعه برخورداراند. هدف این مدارس، پرورش و بهره‌وری حداکثر از این مواهب خدادادی است.
برای اشنایی بیشتر با مدارس تیزهوشان، اینجا کلیک کنید.
مدارس متوسطه غیر انتفاعی
مدارس متوسطه ای که از طریق مشارکت مردم و بخش خصوصی و بر اساس ضوابط و بخش‌نامه های بخش دولتی وزارت آموزش و پرورش، تحت نظارت وزارت خانه تاسیس شده اند. مدیریت آموزشی، مالی و پرورشی این مدارس به عهده بخش خصوصی است. از این دست مدارس، تعدادی بخاطر نتایج درخشانی که داشته‌اند، به عنوان بهترین مدارس دخترانه دوره دوم و بهترین مدارس پسرانه دوره دوم مشهد شناخته می‌شوند.
اهداف دوره متوسطه
ازین رو که دوره متوسطه، نقش بسیار مهمی در آموزش و تربیت افراد برای ساختن جامعه‌ای آرمانی دارد، هدف های زیادی برای دوره متوسطه ذکر شده‌است. در زیر به چند مورد از مهم ترین آن‌ها می‌پردازیم.
هدف کلی
چکیده اهداف دوره متوسطه را اینگونه می‌توان بیان کرد:
_اکتساب مهارت ها و عادات لازم برای کار و مطالعه.
_ اشنائی با شیوه های تفکر موثر در حل مسئله و بیان درست مسئله و راه حل آن.
_ رعایت اصول بهداشت و رسیدن به سطح سازگاری مطلوب شخصی و اجتماعی.
_ برخورداری از نظر مساعد و قدرشناسی در فرصت‌های مختلف زندگی.
_ ارائه و تدوین یک فلسفه کلی از روش و شیوه زندگی (رسالت تربیتی و علمی مراکز آموزشی؛ ص ۱۷).
اهداف دوره متوسطه دوم به صورت اختصاصی در سال ۱۳۳۸ در آئین نامه دوره متوسطه، به شرح زیر تعیین شده است:
۱_ تکمیل اطلاعات عمومی دانش‌آموزان.
۲_ آماده سازی دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه ها.
۳_ آموختن حرفه‌ها و صنایع و آشنایی دانش‌آموزان به مبادی مشاغل آزاد.
با این وجود در طرح جدید آموزش متوسطه، مکمل هایی برای اهداف کلی این دوره در سه گروه به شرح ذیل تعیین شده است:
الف- ایجاد و تقویت یک یا چند مهارت قابل عرضه در بازار کار که با استعداد و علاقه فردی شخص تناسب داشته باشد و در عین حال، به منظور رفع نیازهای جوانانی که در انتهای دوره متوسطه به فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و تولیدی می‌پردازند، مفید باشد.
ب- ایجاد و پرورش آمادگی مطلوب برای ادامه تحصیلات در مقطع دانشگاه و رسیدن به درجه تخصص در رشته‌های نظری،عملی و یا نظری_عملی.
ج- یاری و راهنمایی جوانان در راستای کشف، شناخت و گسترش استعدادها و توانایی‌های فردی، به صورتی که هدایت آن‌ها به بهترین راه ادامه تحصیل یا اشتغال به کار و حرفه مناسب، بیانجامد و قبول مسئولیت های اقتصادی و تولیدی، امکان پذیرد و امر هدایت تحصیلی و شغلی را در مقیاس وسیع‌تر و به صورت اساسی، در مرحله نهائی که مصادف با پایان دوره تحصیلی متوسطه است، میسر کند.(تعلیم و تربیت و مراحل آن؛ ص ۵۳)
پ.ن: این اهداف به صورت کامل در بهترین مدارس متوسطه مشهد، منظور شده‌اند.
در طرح جدید آموزش متوسطه۱۳۶۹، هدف کلی متوسطه و اهداف شاخه‌های مختلف تحصیلی مورد بحث قرار گرفته‌است، به شرح زیر است:
اعتلاء سطح فرهنگ و دانش عمومی و آماده ساختن جوانان برای اشتغال مفید و یا ادامه تحصیل در سطوح عالی‌تر(آموزش علمی-کاربردی و دانشگاهی).
هدف دوره متوسطه نظری
اعتلا و بهبود سطح دانش و فرهنگ عمومی، شناخت بهتر استعداد و علاقه دانش‌آموز، ایجاد زمینه مناسب برای هدایت آنان به مسیرهای مورد نظر و آمادگی نسبی برای ادامه تحصیلات عالی دانشگاهی.
هدف دوره متوسطه فنی حرفه‌ای
اعتلا و بهبود سطح دانش و فرهنگ عمومی، شناخت بهتر استعداد و علاقه دانش‌آموز، ایجاد زمینه مناسب برای هدایت آنان به سمت اشتغال مفید و ایجاد آمادگی نسبی برای ادامه تحصیلات عالی علمی-کاربردی.
هدف دوره کار و دانش(مهارت آموزی)
تربیت نیروی انسانی ماهر و نیمه‌ماهر، استادکار و سرپرست برای بخش های مختلف صنعت، کشاورزی، خدمات و تجارت بر اساس نیازهای روز جامعه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به صورتی که افراد برای کاری که انجام می‌دهند و یا متقاضی آن هستند، مهارت و دانش لازم و کافی کسب کنند.
هدف دوره پیش‌‌دانشگاهی
ایجاد آمادگی نسبی در دانش‌آموزان برای ورود به تحصیلات عالی‌تر و اعتلاء سطح فرهنگ و دانش عمومی افراد.
هدف دوره های کاردانی(پیوسته)
این دوره از آموزش متوسطه که جزئی از نظام آموزش و پرورش علمی-کاربردی می‌باشد، با هدف تربیت نیروی انسانی در رده‌های میانی(تکنسین، مربی، سرپرست) برای بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور فعالیت می‌کند.
